De waardering van onroerend goed in Nederland staat opnieuw in de schijnwerpers. Gemeenten, taxateurs en nu ook kunstmatige intelligentie proberen grip te houden op de vastgoedmarkt, maar volgens Dion Bartels, eigenaar van Bartels Consultancy en al jarenlang een scherp criticus van het WOZ-stelsel, is het fundament rot. “De overheid presenteert de WOZ-waarde als objectief en betrouwbaar, maar in werkelijkheid is het een rekensom vol aannames en fouten,” stelt Bartels.

De aanleiding voor een nieuw debat is de intrede van AI in het taxatieproces. Recent kondigde een start-up aan kunstmatige intelligentie in te zetten om waarderingen te verbeteren en te versnellen. Bartels plaatst daar vraagtekens bij. “Technologie kan een hulpmiddel zijn, maar als de basis niet deugt, wordt een fout alleen maar sneller en geautomatiseerd herhaald. Het gaat om inzicht en gevoel voor de markt, en dat ontbreekt in het huidige WOZ-systeem volledig.”

Gemeenten sturen op inkomsten

Volgens Dion Bartels wordt de WOZ-waarde te vaak gebruikt als instrument om gemeentelijke begrotingen sluitend te krijgen. “Gemeenten hebben een prikkel om de waarde zo hoog mogelijk vast te stellen, want elke verhoging levert meer belastingopbrengsten op. Dat is niet transparant en ondermijnt het vertrouwen in de overheid.” Uit verschillende rechtszaken blijkt dat bezwaren regelmatig leiden tot verlagingen van de WOZ-waarde, soms met tienduizenden euro’s verschil. “Dat laat zien hoe wankel de systematiek is.”

Bedrijven en particulieren de dupe

Niet alleen ondernemers, ook particulieren voelen de gevolgen. De WOZ-waarde werkt door in uiteenlopende belastingen en heffingen, van de onroerendezaakbelasting tot het eigenwoningforfait en de erfbelasting. “Een onjuiste WOZ-waarde is geen theoretische discussie,” benadrukt Dion Bartels. “Het betekent concreet dat mensen jaarlijks honderden of zelfs duizenden euro’s te veel betalen.”

Dat leidt tot een toename van burgers die bezwaar maken, daarin al dan niet ondersteund door een adviesbureau, zoals Bartels Consultancy. Toch blijft de procedure tijdrovend en ingewikkeld. “Veel mensen laten het erbij zitten, uit gemak of omdat ze denken dat het toch geen zin heeft. Daarmee laten zij letterlijk geld liggen.”

AI als symptoombestrijding

De introductie van AI bij vastgoedwaarderingen ziet Dion Bartels als een poging het proces efficiënter te maken, maar niet eerlijker. “Je kunt een auto nog zo’n sterke motor geven, als de wielen niet zijn uitgelijnd, blijf je van de rechte lijn afwijken. Zo is het ook met de WOZ. Zonder fundamentele hervorming verandert er niets.”

Hij pleit daarom voor een onafhankelijke instantie die toeziet op de vaststelling van waarden, los van gemeentelijke belangen. Ook zou er meer rekening moeten worden gehouden met actuele marktomstandigheden. “Een hotel dat verplicht dichtgaat, zoals in de coronaperiode sectorbreed het geval was, is aantoonbaar minder waard. Dat moet meteen tot uitdrukking komen in de waardering, niet pas jaren later na juridische procedures.”

Een systeem onder druk

Dat de kritiek breed wordt gedeeld, blijkt uit toenemend aantal gerechtelijke procedures en signalen uit de markt. Advocaten, ondernemers en belangenorganisaties wijzen al langer op de onevenwichtigheden. De inzet van nieuwe technologie maakt het probleem zichtbaarder, maar lost het niet op.

Voor Dion Bartels is de conclusie duidelijk: “Het WOZ-stelsel kraakt in zijn voegen. Zolang de systematiek niet wordt herzien, blijven burgers en ondernemers jaarlijks de rekening betalen voor een foutief en oneerlijk systeem. AI kan veel, maar zelfs de slimste algoritmes kunnen geen rechtvaardigheid programmeren.”